پای چوبین مقررات‌گذاری در مواجهه با فناوریهای تحولآفرین ــ هزارتوی تنظیمگری فضای مجازی
فضای مجازی امروزه به بخش غیرقابل انکاری از زندگی انسان‌ها بدل شده است. آمارها حکایت از این دارد که هر ایرانی به طور میانگین روزانه سه ساعت از وقت خود را صرفاً به فعالیت در رسانه‌های اجتماعی اختصاص می‌دهد که اگر کاربرد اینترنت در سایر حوزه‌ها (از جمله خرید اینترنتی، دانلود، خبرخوان و…) را نیز به آن اضافه کنیم، به جرات میتوان گفت یک‌سوم زمان زندگی روزمره ما در فضای مجازی سپری می‌شود. در این میان، با نگاهی به سبد مصرف مجازی ایرانیان در فضای مجازی مشخص می‌شود در بین پنج محصول پرطرفدار بازار (تلگرام، واتس‌اپ، اینستاگرام، یوتیوب و توییتر)، به کلی خبری از کسب و کارهای بومی یا به عبارت بهتر تولید ملی نیست.
مداخله دولتها در قواعد بازی
سازمان فناوری اطلاعات ایران در گزارشی با عنوان «تاثیر شیوع ویروس کرونا بر کسب‌وکارهای فناوری اطلاعات در کشور» (اردیبهشت ۱۳۹۸) به بررسی و تحلیل انواع اثرات اقتصادی کرونا بر اکوسیستم اقتصاد دیجیتال پرداخته است که براساس آن کسب‌وکارهای آنلاین در حوزه برگزاری رویداد، پرداخت، خرید،صوت و تصویر رشد قابل‌توجهی در تعداد مخاطبان و کسب درآمد تجربه کرده‌اند. این درحالی است که کاهش مشتریان (تقاضا) و کاهش درآمدهای ناشی از آن، کاهش حضور نیروی انسانی و اختلال در انجام عملیات کسب‌وکار و اختلال در دسترسی به زنجیره ارزش، شامل خدمت‌دهندگان، پیمانکاران و… در ایام قرنطینه خانگی به‌طور جدی سایر حوزه‌های کسب‌وکار آنلاین را تحت‌الشعاع قرار داده است که مسلما در این زمینه نیز تاثیر کرونا بر اقتصاد دیجیتال بیشتر از تاثیر آن بر دیگر بخش‌های اقتصاد(تولید، خدمات و…) نبوده است.
رمزنگاری ارز ریال
ملی‌‌‌سازی، شاید مهم‌ترین گرایش قدرت‌‌‌های مرکزی در مصاف با هر فناوری نوظهوری بوده که خارج از قلمرو حکمروایی‌‌‌شان ظاهر شده است. اما فناوری زنجیره بلوکی، بدون تردید، نمونه کم‌‌‌سابقه‌‌‌ای از تهدید چارچوب‌‌‌های سنتی اقتدار دولتها در تاریخ محسوب می‌شود. امروزه دولتها، در واکنش به رشد چشمگیر ارزهای دیجیتال، مبانی اقتدار و مشروعیت سیاسی خود را -که متکی بر واحد پول ملی و انحصار تنظیم آن تعریف می‌شود- عمیقا در خطر دیده و دست به دامان بانک‌های مرکزی شدهاند.
رگ‌تک، استفاده ازفناوری برای انطباق با قوانین
کاربرد اصلی فناوریهای تنظیم‌یار، تسهیل فرآیند سازگاری و تطبیق‌پذیری کارآمد و کم‌هزینه با قوانین بوده و هدف غایی از آن، ایجاد نقطه تعادل میان قوانین محدودکننده و رشد فناوری است. بنا به اظهارات رییس سازمان فرابورس ایران، «سازمان‌ها قوانین متعددی وضع می‌کنند که به خودی‌خود کارآمد هستند اما در مرحله اجرا، با قوانین سازمان‌های دیگر ناسازگاری دارند. وی معتقد است به مرور زمان و به واسطه‌ی وجود داده‌های انبوه میتوان قدرت تحلیل بیشتری برای تنظیمگری یافت و وقایع را به سمت شهودمحوری پیش برد. به گفته وی، فناوریهای تنظیم‌یار امکان جمع‌آوری و نظارت بر حجم سنگین قوانین نهادهای مختلف و ایجاد سازگاری و هم‌افزایی آنان را ایجاد می‌کند.
حفاظت از مالکیت فکری، حمایت از نوآوری
اگر سرمایه فکری را مطابق تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، مخلوق ذهن انسان (مانند اختراعات، آثار ادبی و هنری، طرح ها، نمادها و …) بدانیم، شاکله و جوهره اصلی این پدیده چیزی جز نوآوری و ابداع نهفته در تاروپود آن نیست. به همین خاطر است که حمایت از سرمایه فکری کلید اصلی پرورش خلاقیت و نوآوری در جامعه محسوب می‌شود. در واقع اگر سازوکار صحیحی برای حفاظت از سرمایه فکری و حفظ مالکیت آن برای شخص تولیدکننده در نظر گرفته نشود، نه تنها سود اقتصادی سرمایه گذار تضییع می گردد، بلکه خط منظم ابداع، نوآوری و خلاقیت نیز در کشور با نزول و افول مواجه خواهد شد.
طرح نظام تنظیم‌مقررات فضای مجازی چیست و چرا باید حساب آن را از «صیانت» جدا کنیم؟
طرح نظام تنظیم مقررات فضای مجازی، همان‌طور که از نامش پیداست، بر ساختار و چگونگی تنظیمگری و مقررات‌گذاری در حوزه فضای مجازی متمرکز شده است. این طرح، بر خلاف طرح صیانت که نحوه ارتباط و هماهنگی نهادهای مختلف را مبهم و غیرشفاف باقی گذاشته بود، معماری چهارسطحی برای ساختار مدیریت فضای مجازی در کشور ترسیم کرده و نقش هر یک از نهادها و نحوه پاسخگویی و نظارت نهادهای بالادستی را برای آنها مشخص کرده است.
ایجاد اکوسیستم پایدار
در سال‌های اخیر میتوان، مساله اقتصاد اینترنت را ادامه سریال ناکامی دولتها در سیاستگذاری، تنظیمگری و به تبع آن، ناکارآیی در ساحت اجرا ملاحظه کرد؛ امری که متاسفانه باعث شده است نقش دولت و در رأس آن وزارت ارتباطات، از داوری منصف به بازیگری دست‌‌‌وپاگیر و بر‌‌‌هم‌‌‌زننده بازی تغییر پیدا کند. اهدافی جذاب و وسوسه‌‌‌کننده همچون افزایش سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی، برتری‌یافتن سهم محتوای داخلی بر بین‌الملل در ترافیک مصرفی اینترنت، توسعه پلتفرم‌‌‌های اثرگذار در منطقه و… بارها در این‌‌‌سال‌ها با افتتاحیه‌‌‌های باشکوه، تخصیص بودجه‌‌‌های هنگفت دولتی و در قالب اسناد ملی، کلان، بلندمدت و نظایر آن اعلام عمومی شدهاند و امروز صرفا در بایگانی سازمان‌ها میتوان سراغ آنها را گرفت.
آکواریوم سازی در کسب و کار
حمایت‌‌گرایی هوشمند، همان رویکرد فعالانه توسعه‌‌گرا نسبت به مسائل نوظهور و تحولآفرین در راستای حفظ تعامل بازار و دولت است ولی با روندی نظارتی و حمایتی نسبت به آن بازار . موثر بودن رویکرد حمایت‌‌گرایی هوشمند نیازمند بازنگری کلی در زیرساخت‌‌های نهادی است. با برجسته کردن چند نهاد اساسی و تاکید مضاعف برای قدرت آنها در کنار وضع مقررات مربوط به مسائل نوآوری در راستای هدف معین میتوان حمایت را کارآ برشمرد.
صیانت با طعم انحصار
بنا بر آمار، تا اکتبر ۲۰۲۱، ایران در سرعت اینترنت ثابت در رتبه ۱۳۷جهان و در حوزه سرعت اینترنت سیار، بین رتبه‌‌‌های ۶۷ تا ۷۰ قرار داشته است. این در حالی است که پیک مصرف اینترنت در کشور روندی صعودی دارد و در عین حال، ظرفیت اسمی کشور برای این رشد کافی نیست. از طرفی، رشد زیرساخت‌‌‌ها برای افزایش ظرفیت اسمی اینترنت در کشور، نیازمند سرمایه‌گذاری است. اما مشکل در نظام تعرفه‌‌‌گذاری اینترنت در کشور و وضعیت نامناسب بازار در این حوزه مانع انجام اقدام مناسب در این حوزه می‌شود.
جنگ ذی‌نفعان
پذیرش فناوریهای جدید و تحولآفرین، معمولا حداقل از طرف بخشی از مردم یا ذی‌نفعان وضعیت موجود، با مقاومت همراه بوده است. مثال این مقاومت را میتوان از رخدادهایی چون انقلاب صنعت چاپ تا بسیاری از مواردی که امروزه با آن مواجه هستیم مشاهده کرد. ممنوعیت فعالیت ویدئوکلوپ‌‌‌ها در سال ۱۳۶۲ در کشور یا ممنوعیت استفاده از ماهواره در سال ۱۳۷۳ نیز از نمونه‌‌‌های این جبهه‌‌‌گیری اولیه هستند.بخشی از این دشواری پذیرش فناوری، به تمایل دولت به حفظ ساختار قدرت از طریق حفظ هویت و وفاداری مردم به بنیان‌‌‌های پیشین مربوط است. فناوریهای نوظهور می‌توانند به‌‌‌شدت این قواعد را تحت‌تاثیر قرار دهند که این برای حکومت‌‌‌ها هراس‌‌‌آفرین است.