گزارش رویداد «حکمرانی جهانی اینترنت در آیینه اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU)»
رویداد «حکمرانی جهانی اینترنت در آیینه اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU)» توسط آزمایشگاه داده و حکمرانی و با همکاری سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی و خانه اندیشهورزان برگزار شد.
به همت آزمایشگاه داده و حکمرانی و با همکاری سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی، رویداد «حکمرانی جهانی اینترنت در آیینۀ اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU)» در روز چهارشنبه مورخ ۲۹ فروردینماه در محل خانه اندیشهورزان با حضور مهندس کاووس آراسته (چهره برجسته جهانی در تعامل با سازمانها و مجامع بینالمللی و از نمایندگان سابق ایران در ITU)، دکتر حسین میرزاپور (مشاور امور راهبردی و بینالملل وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات)، دکتر علی صانعیان (مشاور وزیر و مدیرکل بینالملل و توسعۀ صادرات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات) و مهندس علیرضا درویشی (مدیرکل دفتر سازمانهای تخصصی بینالمللی سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی) برگزار گردید.
در ابتدا احسان امینی به عنوان دبیر رویداد و مدیر پروژه همکاری‌های بینالمللی حوزه فضای مجازی از آزمایشگاه داده و حکمرانی، به ارائۀ توضیحات مقدماتی پیرامون هدف برگزاری این رویداد در ادامۀ رویدادهای پیشین که توسط آزمایشگاه داده با موضوع مجمع جهانی حکمرانی اینترنت برگزار شده بود، پرداخت و بیان کرد که در این نشست با بررسی یک سازمان بینالمللی تخصصی دیگر در حوزۀ فضای مجازی یعنی اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) میکوشیم به این پرسش نیز که این اتحادیه در حکمرانی جهانی اینترنت چه نقشی دارد، پاسخ دهیم.
از آن جا که ITU سازمانی است که قبل از سازمان ملل شکل میگیرد و بعد ذیل سازمان ملل قرار میگیرد، پرداختن به تاریخچۀ شکلگیری آن جذاب و دارای اهمیت است؛ به همین منظور دکتر صانعیان به بیان توضیحاتی در این باره پرداختند: «در توصیف ITU باید بگویم که ITU یک فسیل زنده است در دنیای سازمانهای بینالمللی. در سال ۱۸۶۵، رؤسای تلگرافِ ۲۰ کشور اروپایی در پاریس دور هم جمع شدند و اتحادیهای را با هدف بحثهای مالی، هماهنگیهای فنی در کدها و تعرفهها ایجاد کردند. از همان زمان شکلگیری ITU توافق بر این شد که دبیرخانه و کارمندان سوئیسی باشند. سازمانهای بینالمللی از منظر حقوقی به نسل اول و نسل دوم تقسیم میشوند. نسل اول سازمانهای بینالمللی که در قرن ۱۹ ایجاد شد، کنوانسیونهای منظقهای رودخانهها بود. نسل دوم که ITU هم متعلق به آن بود سازمانهای تخصصی بودند که از قضا تنها بازماندۀ این سازمانها ITU هست.»
دکتر صانعیان در قدم بعدی به دورههای حیات ITU اشاره کرد: «دورۀ اول از ۱۸۶۵ تا ۱۹۳۴، دورۀ دوم از ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۷ کنفرانس آتلانتا ، دورۀ سوم ۱۹۴۷ تا ۱۹۶۵ ، دورۀ چهارم ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۸ و اکنون نیز در عصر معاصرِ ITU قرار داریم. این ۲۰ کشور که ITU را ایجاد کردند تا سال ۱۹۱۴ و شروع جنگ جهانی اول به ۴۸ کشور افزایش پیدا کرد.»
ایشان در ادامه به ایجاد رادیو تلگراف و تأثیر آن در وظایف ITU و نیز رویکرد منحصربهفرد دولت آمریکا در تصمیمگیریها اشاره کرد: تلگراف و تلفن سیمی تقریباً از یک منطق مشابه در تعرفه، مقررات و غیره استفاده میکرد. از سال ۱۹۰۳رادیو تلگراف ایجاد شد. در سال ۱۹۲۷، تصمیم بر این شد که یک سازمان دیگر برای رادیو تلگراف تأسیس شود اما دولت آمریکا با این تصمیم مخالف بود. نکتۀ جالبی که باید به آن اشاره کرد این است که از همان ابتدای ایجاد ITU تا به امروز آمریکاییها یک وصله ناجور بودند، دلایل آن هم فنی بود. مخالفت آمریکا در سال ۱۹۲۷ برای تأسیس سازمانی برای رادیو تلگراف به این خاطر بود که تأسیس یک نهاد بینالمللی سفت و سخت برای رادیو تلگراف را مانع توسعه رادیویی میدانست و بر این عقیده بود که ما فعلا در عصر انفجار رادیویی هستیم و می‌خواهیم دست نهادها و شرکتهای داخلی را برای توسعه رادیو تلگراف باز باشد. در نهایت در یک رأیگیری بسیار شکننده این سازمان تشکیل شد.
مدیرکل امور بینالملل و توسعه صادرات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه گفت: سال ۱۹۳۲، درکنفرانس مادرید تصمیم بر این شد که رادیو تلگراف با تلگراف و تلفن ادغام شود و یک توسعۀ سریع اتفاق افتاد اما متأسفانه جنگ جهانی این توسعه را با اختلال مواجه کرد. با اضافه شدن رادیو تلگراف ثبت فرکانسی هم به وظایف سازمان اضافه شد و بعد به مرور به این نتیجه رسیدند که فقط فرکانسهایی که استفاده میشود را نباید ثبت کرد چرا که اگر بعداً دو کشور شروع به استفادۀ هم‌زمان از یک فرکانس میکنند و این باعث ایجاد تداخل هنگام ثبت میشود. به این ترتیب کشورها باید فرکانسهایی هم که در آینده قرار است استفاده شود، ثبت کنند. آمریکا با این ادغام هم مخالف بود چون تلگراف و تلفن آمریکا به بخش خصوصی تعلق داشت و میگفت من نمی‌تواتم تعرفه تحمیل کنم، دست بخش خصوصی تنگ خواهد شد و دچار مشکل میشویم. به این ترتیب این ادغام به شرطی اتفاق افتاد که این عوامل خصوصی هم بتوانند در یک جمع مشورتی در کنار ITU قرار بگیرند.
وی افزود: کار ITUبه دلیل وجود دبیرخانه سوئیسیاش در دورۀ جنگ جهانی اول و دوم متوقف نشد بلکه مکاتباتی نیز توسط دبیرخانه با کشورهای دیگر صورت میگرفت و مطالعاتی نیز انجام میشد. البته بعدها توافق شد که دبیرخانۀ ITU نیز بینالمللی باشد. ولی مشکلی که جنگ جهانی دوم ایجاد کرد و باعث تداخل و آشفتگی در ثبت فرکانسها شد، لزوم اینکه ما باید به یک روش منظم و قانون‌مند ثبت فرکانس برگردیم را بیشتر کرد، به عبارت بهتر ضرورت وجود ITU را بیش از پیش مشخص کرد.
دکتر صانعیان سپس به دورۀ حیات ITU پس از جنگ جهانی دوم پرداختند: در سال ۱۹۴۵-۱۹۴۶ سازمان ملل تقریباً شکل گرفته بود. ۵ کشور عضو دائم این سازمان جلسهای تشکیل دادند و راجع به ITU هم تصمیمگیری کردند و خط مشیهایی هم برای ITU توافق شد که ITU به عنوان یک سازمان تخصصی باقی بماند اما رابطهای با این سازمان جدیدالتأسیس یعنی سازمان ملل برقرار کند.
مشاور وزیر ادامه داد: کم کم در سال ۱۹۶۵ عصر فضا هم شروع شد و وظیفهای جدید یعنی مدیریت تخصیص مدارها و ماهواره‌های مستقر در آن به ITU محول شد. در دورۀ بعدی در کنفرانس نایروبی دوباره بحثی راجع به استانداردسازی به‌طور کلی و نقش بخش خصوصی که نیاز به یک تجدید ساختار و مدرنسازی داشت، آغاز شد. ITU که فعلا وجود دارد و بخش های مختلف آن مانند ITU-R، ITU-T و ITU-D و نهاهای همکار و ذیل آن در کنفرانس نایروبی ۱۹۸۸ شکل میگیرد و این آخرین تغییر ساختار کلی است. بعد از آن دعوایی شروع میشود بر سر اینکه اینترانت چگونه به ساختار ITU اضافه میشود
مهندس کاووس آراسته در ادامۀ تاریخچهای که از ITU ذکر شد به طور تفصیلی به ساختار ITU پرداختند: ITU یک سازمان بین دولتی[۱] است بنابراین این دولتها هستند که حاکم بر امور ITUهستند. در حال حاضر ۱۹۳ کشور که همۀ آنها عضو سازمان ملل هستند، اعضای اتحادیه‌اند که در اصطلاح ITU، به آنهاstate member میگویند؛ علاوه بر اینها دستگاههای تخصصی، سیستمهایی که غیر دولتی هستند، کارشناسان سیستمهای ارتباطاتی و مخابراتی در ITU نقش مهمی دارند. مؤسسات تحقیقاتی، مخابراتی، دانشکدهها، آکادمیها و غیره امکان تحقیق بیشتری دارند و میتوانند به ITUسرویس بدهند و جایی در آن داشته باشند، این مؤسسات در تقسیمبندی دیگری به عنوان sector member نامیده میشوند. در حال حاضر بیش از هزار sector member در ITU وجود دارد. از حدود ۱۰-۱۵ سال قبل بخش دیگری به sector member اضافه شده که آن بخش academiaاست. ایران جزء کشورهایی بود که از این موضوع که آکادمیا نقش بسیار مؤثری در پیشرفت و توسعۀ میتواند داشته باشند، به شدت دفاع کرد. دولتها امکانات کمتر و مشکلات بیشتری دارند که بخشهای خصوصی آن مشکلات را به این نحو ندارند، بنابراین آنها هم نقش مؤثری در ITU دارند. آنها در جلسات و بحثها شرکت میکنند همچنین در اکثر موارد در تصمیمگیریها مشارکت میکنند اما در تصمیمگیریهای نهایی موارد حساس فقط دولتها هستند که تصمیم میگیرند.
مهندس آراسته سپس به نحوۀ ادارۀ ITU پرداختند: برای ادارۀ ITU ساختاری وجود دارد که در رأس آن کنفرانسی به عنوان کنفرانس نمایندگان مختار[۲] است. این کنفرانس هر چهار سال یک بار تشکیل میشود و کشورهای مختلف در آن شرکت میکنند. در حال حاضر تقریبا ۱۶۵ تا ۱۷۰ کشور در آن شرکت کردند. کشورهایی که شرکت میکنند باید دارای اعتبارنامۀ شرکت در جلسات باشند. اعتبارنامه را وزیر خارجه آن کشور باید امضا کند. وزیر خارجه همچنین باید اعضای هیئت نمایندگی را معرفی کند. در کنفرانس‌های دیگرITU این اختیار را به وزیر ارتباطات منتقل کردند و اگر وزیر ارتباطات به جای وزیرخارجه این کار را انجام دهد مشکلی به وجود نمیآید. علاوه بر این، کسانی که در این جلسات شرکت میکنند برای اینکه بتوانند در این کنفرانسها سهمی داشته باشند باید شروط دیگری را نیز رعایت کنند، از جمله اینکه اساسنامه ITUرا باید در مجالس قانونگذاریشان تصویب کرده باشند. تا سال۱۹۸۲، ITU یک پیماننامه داشت. سال ۱۹۸۲ در نایروبی گفته شد که بعضی از موارد این پیماننامه ثبات بیشتری دارد و اینها را باید خارج کرد و در بخش دیگری به عنوان اساسنامه آورد.
او افزود: برای ادارۀ ITU نیز مقرراتی وجود دارد. در رأس این سازمان یک دبیر کل حضور دارد که به صورت فدراتیو کار میکند. این سازمان سه بخش کاملاً مستقل دارد که هر کدام اختیار خاص خودشان را دارند. ۱٫ Radio communication یا سیستمهای بیسیم، ۲٫ Telecommunicationیا بخش با سیم، ۳٫ Telecommunication development sector بخش بعدی هم در سال ۱۹۸۲ مختص کشورهای در حال توسعه ایجاد شد. چرا که کشورهای در حال توسعه از زمانی به بعد گفتند ما برای استفادههای روزانه احتیاج داریم اطلاعات وسیعتر و دسترسی گستردهتری داشته باشیم. این بخشها هر کدام یک مدیر مجزا دارند. این سه بخش که هر کدام استقلال داخلی دارند برای انجام کارهای عمومی یک دبیرخانۀ عمومی دارند که کارهای مالی، اداری، حراست و غیره را در این دبیرخانه انجام میدهند. رئیس این بخشها در برابر شورا و کنفرانس مسئول است. کار اصلی ITU در این بخشها انجام میشود.
علاوه بر این موارد، به دلیل اینکه کنفراس نمایندگان مختار هر ۴ سال یک بار تشکیل میشود در بین این ۴ سال یک دستگاه یا مقامی باید باشد که ITU را مدیریت کند که به آن شورا میگویند. اعضای شورا در کنفرانس مشخص میشوند و تعداد آنها یک چهارم اعضای ITU ، تقریباً ۴۸ کشور هست. این کنفرانس بسیار مهم است چون نقشۀ استراتژیک ITU را مطرح میکند. یکی دیگر از کارهای مهمی که به عهده دارد تصویب بودجۀ ITU است. ITU یک بودجۀ خاص دارد که از حقالسهمی که کشورهای عضو به ITU میدهند و درآمدهایی که ITU دارد تشکیل میشود. حقالسهم کشورها اختیاری است، کشورها یک حقالسهمی را انتخاب میکنند این حقالسهم یک واحدی دارد که در حال حاضر این واحد ۳۱۸۰۰۰ فرانک سوئیس است. کشورها طبق این واحد انتخاب میکنند. کشور ما یک واحد میدهد، ژاپن ۳۰ واحد میدهد و.. . اما پرداخت واحدهای بیشتر امتیازی در تصمیمگیری ندارد. هر کشوری با هر سطح از توسعه در تصمیمگیریها حق مساوی دارد و این امتیاز بزرگ ITU است که مانند سازمان ملل نیست که آن کشوری که درصد بیشتری میدهد توانایی قبولاندن نظراتش را داشته باشد.
حسین میرزاپور در پاسخ به این پرسش که جایگاه ITU را به خصوص در مقایسه با سایر نهادها و سازمانهای بینالمللی در حکمرانی اینترنت چگونه میبینید به یک پاسخ کوتاه و صریح بسنده کرد : ITU سازمان بسیار خوب و مؤثری است اما تقریباً هیچ جایگاهی در حکمرانی جهانی اینترنت ندارد.
مهندس علیرضا درویشی در تأیید و ادامۀ صحبت دکتر میرزاپور بیان کردند:. نقش ITU در حکمرانی اینترنت میل به سمت صفر میکند. بخش دیگری در ITU وجود دارد به نامtelecommunication regulation International که این بخش، کنفرانسی هم بنام WCIT دارد که مقررات بینالمللی ارتباطات را تعیین میکنند. یکی از آخرین جلساتی که این کنفرانس برای اصلاح مقررات بینالملل ارتباطات داشت، به دهۀ ۱۹۸۰ برمیگردد. آن زمان اینترنت اینگونه فراگیر نبود و خیلی از کشورها تلاش کردند در این مقررات به بحث اینترنت اشاره کنند و مقررات قبلی را اصلاح کنند. با تلاش زیادی که شد کنفرانس WCIT سال ۲۰۱۲ جلسهای تشکیل داد، خیلی از کشورهای در حال توسعه میخواستند به نقش کشورها در حکمرانی اینترنت اشاره کنند. آن اصلاحاتی که آن موقع انجام شد اصلاحات بسیار کوچکی بود اما باعث شکاف بزرگی بین اعضایITU شد. به تبع، کشورهای غربی خروجی کنفرانس را امضا نکردند و کشورهای در حال توسعه امضا کردند. این یکی از معدود مقرراتی بود که به رأیگیری کشید و هنوز هم این شکاف وجود دارد. ایران نیز نقش زیادی در این بحث در مقررات بینالمللی ارتباطات داشت. در واقع آن اخرین تلاشی هم که کشورها داشتند انجام میدادند که جایی برای اینترنت باز کنند، آن هم ناکام ماند.
پایان جلسه به پرسش و پاسخ اختصاص یافت که به برخی از مهم‌ترین این پرسش‌ها اشاره خواهیم کرد.
آقای امینی دبیر جلسه پرسشی درباره نقش اندیشکده‌ها، study groupها و افراد پژوهشگر و چگونگی شرکت آنها در جلسات مطرح کردند.
آقای آراسته در پاسخ گفتند: بهترین کار برای ما به عنوان کشور جهان سوم در درک مشکلات سیستمهای ارتباطی و بهره‌برداری و بهره‌گیری از اینها، شرکت در جلسات گروه‌های مطالعاتی ITU-D است که یک study group1 و study group2 دارد. اسناد و مدارک در سایت www.tut.int وجود دارد. با ورود به سایت بخشهای مختلف ITU را خواهید دید. به بخش Development Sector بروید و study group را انتخاب کنید، در آنجا موضوعات مختلف را می‌توانید ببینید. کشورهای پیشرفته بیش از کشورهای جهان سوم در ITU-D شرکت میکنند به این خاطر که سیستم، مواضع و تجارتشان را به کشورهای جهان سوم بقبولانند.
در ادامه پژوهشگری از پژوهشگاه ارتباطات پرسشی را مطرح کردند: آیا ما همچنان نقش لیدر و پیشرو در منطقه را در حوزه رگولاتوری در طیف فرکانسی و موضوعات مرتبط با ارتباطات رادیویی داریم؟
آقای آراسته در پاسخ به این پرسش اظهار کردند که ما در کنفرانسها سه نقش شنونده، فعال و پیشرو را می‌توانیم ایفا کنیم. ما در APT بین نقش دو و سه هستیم. در خیلی از موارد پیشرو بودیم و موفق هم شدیم. ناراضی نیستم اما باید بیشتر تلاش کنیم و نیاز به پرسنل جوان داریم.
آقای درویشی هم در ادامه بیانات آقای آراسته اشاره کردند که یکی از نقاط قوت وزارت ارتباطات در همین بحث ارتباطات رادیویی و رگولاتوری بود. با نگاه به آخرین کنفرانس که WRC بود، ۶ کنفرانس آمادگی در سطح APT برقرار شد. ایران بالغ بر ۷۰ سند به این جلسات ارائه داد و سعی کردیم صحبت‌های خودمان در قالب این جامعه منطقه‌ای به WRC ببریم. تقریبا تمام اسنادی که از APT به WRC بیرون رفت یا در راستای منافع ما بود و یا در تضاد با منافع کشور ما نبوده است.
سپس پژوهشگر دیگری از شرکت برهان از منظر بینالملل پرسشی دربارۀ ائتلافسازی مطرح کردند: آیا در ITU ائتلافسازی وجود دارد و چه ائتلافهایی توانستند مؤثرتر باشند و اینکه ایران چقدر توانسته است در ائتلافسازی موفق باشد؟
مهندس آراسته در پاسخ گفتند: ائتلافسازی و همکاری بین کشورها بسیار نکتۀ مهمی است. باید برای هر کاری حمایت و همکاری کشورهای دیگر را داشته باشیم. همکاری با یک کشور هم کافی نیست. باید هماهنگی بین رویکرد کشورها وجود داشته این هماهنگی را هم باید قبل از شروع جلسات انجام داد.
[۱] Intergovermental organization
[2] Plenipotentiary Conference